Klasztor Nanzen-ji, Kioto

W okresie siogunatów Kamakura (1192-1333) i Muromachi (1336-1573) główne klasztory buddyjskie zen szkoły rinzai były zorganizowane w system zwany Gozan (dosłownie „Pięć Gór”, przy czym słowo „góra” jest tutaj synonimem słowa klasztor).

Była to hierarchicznie zorganizowana struktura popieranych, sponsorowanych i kontrolowanych przez siogunów klasztorów buddyjskich. Stworzona aby propagować buddyzm zen w Japonii, wykorzystywana była przez kolejnych siogunów do kontrolowania sytuacji w prowincjach oraz wdrażania prawa i nakazów.

System ten, w ostatecznym kształcie z 1386 roku, dzielił klasztory na trzy klasy: gozan – należało do niej po pięć najważniejszych klasztorów zen z Kyoto i Kamakury, jissatsu - główne świątynie na prowincji i shozan - pomniejsze świątynie prowincjonalne. Ponad nimi wszystkimi, jako najwyższy w hierarchii, umieszczony był klasztor Nanzen-ji.

Klasztory zen prosperowały pod patronatem siogunatu a filozofia zen wywarła ogromny wpływ na ksztaltowanie się sztuki japońskiej: malarstwo tuszem, teatr Noh, ceremonię herbacianą, ikebanę czy sztukę ogrodów. Ponadto, w świątyniach tych powstała „literatura gozan” – poezja i proza w języku chińskim, często o świeckiej tematyce, tworzone przez japońskich mnichów praktykujących zen w klasztorach należących do systemu Gozan.

Nie wszystkie świątynie zen należały do systemu Gozan. Nie należały do niego, na przykład, tak duże i ważne klasztory jak Daitoku-ji (opuścił system) czy Myoshin-ji. W tych klasztorach ponad aktywne życie kulturalne przedkładano surowe, wypełnione medytacją życie klasztorne. Do systemu tego nie należały również (z niewielkimi wyjątkami) świątynie zen szkoły Soto.

Nanzen-ji został pierwotnie zbudowany jako pałac dla cesarza Kameyama, w którym zamieszkał on po abdykacji w 1274 roku. W 1291 roku cesarz przekształcił pałac w świątynię zen.

Do klasztoru prowadzi ogromna brama San-mon, poświęcona pamięci tych, którzy zginęli w walkach Tokugawy Ieyasu przeciwko Toyotomi Hideyori w Osace w latach 1614 -15. Budynek hojo, będący siedzibą opata, pochodzi z Pałacu Cesarskiego w Kioto i jest zbudowany w tradycyjnym stylu japońskim - jego dach jest pokryty gontem z cyprysów a nie dachówką ceramiczną jak w przypadku większości świątyń buddyjskich. Przy hojo znajduje się kamienny ogród zen z okresu Edo, którego autorstwo przypisuje się Kobori Enshu. Ogród ten w harmonijny sposób łączy swoją ograniczoną przestrzeń z budynkami świątynnymi, dachami, odległymi wzgórzami i lasami, korzystając z konceptu „pożyczonego krajobrazu”. Oprócz tego, na terenie świątyni znajduje się kilka innych, pomniejszych ogrodów. W budynku hojo możemy podziwiać malowidła na przesuwanych drzwiach fusuma autorstwa Kano Genshin i Kano Eitoku, a w połączonym przejściem budynku kohojo malowidło Kano Tanyu „Tygrys pijący wodę”.

Kompleks Nanzen-ji liczy w czasach obecnych 13 świątyń. Należy do niego klasztor Nanzen-in, posiadający piękny ogród z okresu Kamakura ze stawem, biegnącą wokół niego ścieżką, mchami i otaczającym lasem.